Winstgevend erfgoed?

Afgelopen vrijdag nam ik deel aan de Gelderse Erfgoeddag in Elburg. Die had als thema Ondernemend met Erfgoed. Ik werd dankzij de lezingen en workshops aangezet tot nadenken over hoe ondernemend het Gelders Archief is, maar ook over de vraag hoe ondernemend kàn en màg een archief zijn?

Een archief levert primair producten die geen geld opleveren, hooguit een vergoeding voor gemaakte kosten.Op grond van de Archiefwet bieden we toegang tot archieven en dat doen we zonder daar geld voor te vragen. Dat is terecht, archieven zijn openbaar en ter inzage voor iedereen, zonder financiële belemmeringen. Bijproducten kunnen iets opleveren, maar ook dan blijven we in de sfeer van een vergoeding van kosten. Dit alles staat haaks op enkele noties die Joep Firet van MKB Winstpunt ons meegaf: ondernemen in het MKB betekent onder andere risico nemen en op gevoel handelen. Als ik voortaan zo te werk ga, dan zal mij dat niet in in dank worden afgenomen door de overheden voor wie het Gelders Archief werkt. We ontvangen onze lumpsum met een duidelijk doel: archiefbeheer. Niet om risicovol in te zetten, ook al gloort er mogelijk winst aan de einder!
Maar cultureel ondernemen kan ook het Gelders Archief: streven naar het bereiken van een breed publiek,  het in de hand houden van de kosten en het werven van externe gelden. Ook samenwerken hoort daarbij met als doel grotere efficiency en meer effectiviteit. Die samenwerking hebben we onlangs verdiept door het oprichten, samen met de stichting Gelders Erfgoed, van de coöperatie Erfgoed Gelderland.
Ik vind dat je in de beoordeling van dit ondernemerschap mee moet nemen wat het effect van onze instelling is op de wereld om ons heen. Nog afgezien van de waarde van een archiefinstelling voor de democratie (hoe kapitaliseer je dat?) draagt een archief ook bij aan het welzijn van mensen, direct doordat zij met onze bronnen als hun erfgoed in aanraking komen, indirect doordat zij de boeken en artikelen van historici lezen die teruggaan op diezelfde bronnen. Ook hier hangt geen prijskaartje aan, maar waardevol is het wel. En dan heb ik het nog niet over het bedrijfsleven dat in de toekomst veel meer dan nu zijn goed kan doen met wat wij in huis hebben. Het Gelders Archief beschikt immers over vele miljoenen data, die op termijn 'open' beschikbaar zullen zijn voor hergebruik. Een 'app' die daar iets mee doet is snel gemaakt! Dergelijk commercieel gebruik laat ik met alle plezier over aan de markt. Zo lever ik indirect een bijdrage aan economische bedrijvigheid.

Tenslotte, de verschillende overheden dringen er bij de culturele sector op aan, om buiten de overheidssubsidies andere financiering te vinden. "Het moet afgelopen zijn met het overheidsinfuus" zei Zijlstra vorig jaar. Als je zonder overheidssubsidie kunt bestaan is dat natuurlijk mooi. Alleen, hier wordt de overheid toch wel erg gezien als staande tegenover de maatschappij. Terwijl de overheid haar betekenis ontleent aan een handelen namens de gemeenschap, aan het behartigen van onze belangen, inclusief die op cultureel gebied. Natuurlijk, als de middelen afnemen, dan moet de tering naar de nering worden gezet. Maar niet vanuit de gedachte dat de sector ten onrechte aanklopt bij de overheid en dat dit nu maar eens afgelopen moet zijn.