zondag 27 maart 2011

Archieven in Israël (4)

Vlieg in de namiddag van Ben Gurion terug naar Nederland. Als ik de balans op maak, dan bedenk ik dat we goede vergaderdagen hebben gehad en voortgang hebben geboekt, zeker als je bedenkt dat je binnen het SPA bestuur te maken hebt met aanzienlijke cultuurverschillen.
Gisteren brachten we een uitgebreid bezoek aan de Ben Gurion Archives. Dit instituut bevindt zich in Sde Boker, de kibboets waar David Ben Gurion zijn laatste jaren doorgebracht. Ons was verteld dat daar het persoonlijk archief van deze belangrijke Israëlische politicus is ondergebracht. Maar de werkelijkheid is anders. Deze instelling draagt de naam "archives" ten onrechte. Alle stukken die er worden bewaard, zijn fotokopieën. Het grootste gedeelte wordt ingenomen door kopieën van Ben Gurions persoonlijk archief, de originelen daarvan bevinden zich in het archief van het Ministerie van Defensie. Daaraan zijn stukken toegevoegd uit andere archieven (bijvoorbeeld kopieën van de notulen van de ministerraad waar hij bij aanwezig was). Bij Gurions correspondentie zijn brieven ondergebracht uit andere bronnen en alles is vervolgens chronologisch geordend (respect des fonds!? - alhoewel het is geen archief! -). Vrijwel alle stukken zijn gedigitaliseerd en komen online beschikbaar. Het verzamelen gaat overigens nog steeds door.
Mijn voorstel zou zijn, koppel deze scans aan de originele bronnen en vernietig de kopieën. Maar die worden in Sde Boker gekoesterd, als een soort "papieren monument", dat zich dichtbij het graf van de stichter van Israël bevindt en niet ver van diens woonhuis, dat nog in de oorspronkelijke staat is gelaten.
Israëlische collega's beklagen zich terecht over de gelden die naar deze "Archives" gaan. Zij hadden liever gezien dat de originelen werden gescand binnen de oorspronkelijke context.

Yad Vashem, Ben Gurion Archives, de relatie tussen Joodse en Arabische archivarissen, de uitwisseling met collega's binnen SPA -/ICA: genoeg stof tot nadenken!

vrijdag 25 maart 2011

Archieven in Israël (3)

Gisteren bezochten we met het SPA bestuur Yad Vashem en het Gemeentearchief van Jeruzalem. Yad Vashem heeft als beleid om alle bronnen met betrekking tot de Holocaust te verzamelen in kopie of origineel. Die worden op dit moment gedigitaliseerd en gaandeweg online gepresenteerd. Dat betekent een enorme investering, maar dankzij een forse overheidsbijdrage en donaties uit binnen- en buitenland is dat geen probleem. Ook aan personeel is er met 170 formatieplaatsen geen gebrek. De online presentatie van bronmateriaal ziet er mooi uit. Bijzonder is de geautomatiseerde combinatie van gegevens. Kampregistraties, bevolkingsregisters, paspoortgegevens enzovoorts worden zonder tussenkomst van mensenhanden gerelateerd. Zo zijn inmiddels enorme aantallen Joodse slachtoffers aan de vergetelheid ontrukt en dankzij foto's zelfs in beeld gebracht. Ook hier geldt: aan geld geen gebrek!
Tijdens ons bezoek nam de directeur ons mee naar geklimatiseerde depots, die de vergelijking met Nederland goed kunnen doorstaan. Hij liet ons daar de kampregistratie van Mauthausen zien. Die is in handen van Yad Vashem gekomen via familie van een Britse militair die deze destijds uit het kamp meenam. Het instituut stelt zich op het standpunt dat dit materiaal in Israël op zijn plaats is, maar daar heb ik grote vraagtekens bij. Het is immers gewoon een onderdeel van het archief van Mauthausen! Ook in Nederland onderneemt Yad Vashem kopieeractiviteiten. De directeur beklaagde zich dat hij bij ons stuit op wetgeving die hem dit onmogelijk maakt. Overal in Europa kan hij stukken laten digitaliseren en die aan zijn website presentatie toevoegen, behalve in ons land. De bescherming van de persoonlijke levenssfeer maakt hem dit onmogelijk. Hij stelde dat hij eerst moet bewijzen dat Joden zijn omgekomen, dan pas gaat de deur voor hem open. Wat hem betreft moet ook in Nederland wetgeving wijken als de Holocaust aan de orde is. Ik heb hem toegezegd om hierop terug te komen, alhoewel onze wetgeving er niet voor niets is! Eerst maar even zijn gedetailleerde informatie afwachten.
In Yad Vashem bezochten wij ook het museum van de Holocaust. Heel indrukwekkend, maar het is wel erg gericht op het cultiveren van schuldgevoel, terwijl het heden om een andere houding vraagt. De Tweede Wereldoorlog bracht onbeschrijfelijk leed, maar Israël anno 2011 moet wel verder. Zonder onderlinge tolerantie en afstand nemen van eigen gelijk, komt er nooit een oplossing voor de Palestijnse kwestie. Maar zoals ik uit de Jeruzalem Post kan opmaken, is dat wel een heel Europees en uit Israëlische optiek onjuist standpunt!
Gistermiddag werden we ontvangen door de gemeentearchivaris van Jeruzalem, een bevlogen collega! Hij staat er wel heel anders voor dan Yad Vashem: twee personeelsleden, beperkt budget en een depot dat daar nauwelijks voor kan doorgaan. Toch beheert hij ruim 20 km1 archief en is bovendien verantwoordelijk voor de vele geschenken die het stadsbestuur ontvangt van bezoekende prominenten. Het archief bevat interessante stukken. De oudste bron is een lijst van degenen die op de Olijfberg zijn begraven. Die gaat terug tot de achttiende eeuw en is geschreven in de Sefardische variant van het Hebreeuws. Dankzij een deskundige vrijwilliger wordt deze bron nu ontcijferd. Uit de Turkse tijd zijn vrijwel geen bronnen in Jeruzalem voorhanden. Die zijn over het algemeen naar Istanbul overgebracht. Dat betekent dat wie de geschiedenis van de stad wil onderzoeken, maar heel beperkt in het stadsarchief terecht kan en bovendien over kennis van de Turkse taal moet beschikken.
Vandaag was het hier in Israël weekend, dat betekende voor ons onder meer een bezoek aan Massada. Morgen ontmoeten we de directeur van het Ben Goerion archief en herinneringscentrum, daarna zit mijn Israël reis er op.

woensdag 23 maart 2011

Archieven in Israël (2)

Vandaag onze derde vergaderdag met de Section on Professional Associations van de ICA. De laatste voorbereidingen zijn nu getroffen voor een internationaal congres dat SPA organiseert met de Brits-Ierse vereniging van archivarissen ARA in Edinburgh op het einde van de zomer. Programma ziet er goed uit, met sprekers die onze wereldwijde achterban representeren. Verder is de Universal Declaration on Archives aan de orde geweest. Die is voorgelegd aan UNESCO en zal daar waarschijnlijk in de herfst formeel worden aangenomen. Tijdens deze vergaderdagen realiseer ik me regelmatig hoe lastig het is dat we nu eenmaal niet allemaal dezelfde taal spreken, met als gevolg dat teksten nogal eens verkeerd worden geïnterpreteerd!
Gisteravond een boeiend bezoek gebracht aan Zikhron Ja'akov, beneden Haifa. Dit staat bekend als een van de eerste Joodse nederzettingen van de negentiende eeuw. Het museum in die stad vertelt op een eenvoudige maar boeiende wijze de immigratie van de Joden naar deze plaats. Museum en gemeentearchief werken nauw samen om de namen van de immigranten te achterhalen en deze mensen waar mogelijk met foto's een gezicht te geven. Jammer voor de vrouwen, maar op de meeste oude foto's is destijds alleen de naam van de man genoteerd met de toevoeging "met zijn vrouw". Omdat de registratie in die tijd onvolledig is, zijn sommige echtgenotes dus alleen als geportretteerde bekend!
Onder de lunch zijn we ontvangen in het gemeentearchief van Haifa. Dat steekt wel heel triest af bij de Nederlandse archieven. Kantoor en studiezaal zijn in een slecht onderhouden gebouw ondergebracht, met een plat dak, dat tot onwerkbare temperaturen kan leiden. Op enige afstand staat het depot, zonder klimaat en met een deur die direct toegang geeft tot de buitenlucht. Voor het bestrijden van brand is een sprinklerinstallatie aangelegd die door een medewerker zelf moet worden ingeschakeld. Ik heb maar niet verteld dat we in Arnhem voor miljoenen een nieuw pand gaan bouwen...
De werkdag heb ik beëindigd met gemengde gevoelens, na het bericht over de bomaanslag in Jeruzalem. Onze Israëlische collega was ontdaan, na drie tot vier jaar nu opnieuw een aanslag, dat is echt iets anders dan de beschietingen vanuit de Gazastrook. Morgen gaan we naar de plek van het onheil, Jeruzalem, voor een bezoek aan het stadsarchief. Onwerkelijk gevoel, straks rond te wandelen in een opnieuw onveilige stad!

maandag 21 maart 2011

Archieven in Israël

Sinds het weekend verblijf ik in Haifa, Israël, voor een vergadering van SPA, de sectie voor beroepsverenigingen van de International Council on Archives. In het programma zijn ook ontmoetingen met Israëlische collega's opgenomen. Zo bezochten we gisteren de Golan hoogvlakte. Daar spraken we met de archivaris die het archief- en documentatiecentrum voor de Golan leidt. Zij beheert de archieven van de regio Golan, maar ook die van de gemeenten die zich binnen dit gebied bevinden. Bovendien is het archief van de op de hoogvlakte gelegen kibboets daar onder gebracht. Dat is overigens een particulier archief: de kibboets is een coöperatie en kan in principe vrij over zijn archieven beschikken. Het was trouwens een vreemde gewaarwording om ons gesprek te voeren in een restaurant van waar je uitkijkt over de gedemilitariseerde zone tussen Israël en Syrië en in de verte de berg Hermon met de Libanese grens ziet. Op de terugweg van de Golan passeerden we de noordelijkste stad van Israël, Kiryat Shmona. De archieven daar zijn bijzonder waardevol, zij documenteren de geschiedenis van deze stad, die heftige momenten kent: in de afgelopen jaren werden immers regelmatig raketten op deze stad afgevuurd door Hezbollah. De Israëlische collega's zijn dan ook terecht ontevreden over de plaats waar deze archieven worden bewaard, een oud schoolgebouw. Dit lag in het recente verleden regelmatig in de gevarenzone.
De contacten verliepen overigens niet altijd soepel. De gemeentearchivaris van Shefar'am bijvoorbeeld, een Arabische gemeente in de omgeving van Haifa, sprak vrijwel geen Engels. Juist met hem had ik langer willen doorpraten, vooral omdat een Joodse collega uit Haifa aangaf dat zij nooit in diens dorp zou kunnen wonen omdat Arabische christenen en moslims een heel ander leven dan Joden. Ik had graag vernomen of hij er ook zo over denkt! Morgen brengen we een bezoek aan het gemeentearchief van Haifa, dat wordt geleid door Michal Henkin, lid van het bestuur van SPA, en gastvrouw voor deze SPA-vergadering. Ik ben benieuwd naar het reilen en zeilen van dit archief in Israëls derde stad (ruim 200.000 inwoners).

maandag 7 maart 2011

Archiefvisie OCW

Vandaag als KVAN-voorzitter deelgenomen aan de klankbordgroep archiefvisie die het ministerie van OCW in het leven heeft geroepen om stemmen uit het veld te horen bij de voorbereiding van de visie die de staatssecretaris later dit jaar zal uitbrengen. Eenvoudige toegang tot informatie en duurzaam behoud van digitale informatie zullen belangrijke thema's zijn in deze visie. Lastig is, dat de staatssecretaris, hoewel verantwoordelijk voor het bestel, als het om concrete zaken gaat voor het Rijk wèl een positie kan innemen, maar verder te maken heeft met de bestuurslagen provincie en gemeente (en daarnaast nog met de waterschappen). Spreken over gemeenschappelijke toegang en eenheid in architectuur (inclusief een gezamenlijk e-depot!) wordt dan al weer lastig te verwezenlijken, zeker als er op het ministerie geen stimuleringsgelden beschikbaar zijn. Hoewel de wil tot samenwerking bij Rijk, provincie en gemeente als een groot goed wordt beschouwd, prevaleert tenslotte toch ieders autonomie. Dat levert direct problemen voor de archivaris op: Voor we het weten krijgen we het beheer over archieven die ieder om eigen e-depots vragen. Terwijl de klant niets liever ziet dan één, eenvoudig loket. Maar goed, de visie is nog niet gereed en VNG en IPO hebben zich nog niet definitief uitgesproken!
Als KVAN-voorzitter heb ik natuurlijk gewezen op het belang van het beroepsregister en de steun die we daarvoor van het ministerie verwachten: archivaris en records manager zijn de belangrijke spelers in de wereld van archief en informatie.